Welkom in Sas van Gent.
(Start vanaf het Keizer Karelplein)
Sas van Gent een stadje met een rijkelijk verleden.
Het begon allemaal rond 1544 toen stad Gent toestemming vroeg aan Keizer Karel V
een kanaal te mogen graven van Gent naar de Braakman. Op 26 mei 1547 verleende Keizer
Karel V toestemming. Er was een maar, men kon slechts varen en handel drijven tot
aan de zeedijk. Het kanaal eindigde bij de versterkte Landdijk. Deze dijk de Landdijk
of Graaf Jansdijk was na de Elizabethvloed van 1404 aangelegd als waterkering. Deze
diende intact te blijven, maar dat betekende dat de handel telkens moest worden overgeslagen
en er geen directe handel mogelijk was op de Westerschelde. Toen Keizer Karel V in
juli 1549 Gent weer bezocht maakten de Gentenaars daar dankbaar gebruik van om hem
toestemming te vragen voor het doorsteken van deze Landdijk en het bouwen van een
schutssluis. En hiermee werd Sas van Gent geboren. Sas = Sluis van Gent. Een kleine
100 jaar later kan Sas van Gent een stad genoemd worden. Onder het Keizer Karelplein
bevind de de Sasse Sluis. Deze moest plaats maken voor de uitbreiding van het kanaal.
Met de komst van de sluis nam de werkgelegenheid toe. Rechts van het Keizer Karelplein
vindt u het beeld van de schepentrekker. Dat was de man die de schepen in de sluis
trok. Dit gebeurde tot halverwege de 19e eeuw. Wij gaan richting het oosten en slaan
rechts de Oostkade in. Naast het café de Oude Brug vind u het Hervormde Kerkje dat
dateert uit 1658. In 1747 werd Sas van Gent echter belegerd door de Fransen en hierbij
werd de kerk getroffen, waarop ze afbrandde. In 1750 werd ze weer opgebouwd. Doch
in 1896 sloeg de bliksem in, waarop de kerk opnieuw door brand werd verwoest. Niets
kon worden gered daar gesmolten lood van de dakbedekking naar binnen druppelde en
het levensgevaarlijk was om de brandende kerk te betreden. Nu werd een veel kleinere
kerk gebouwd die in 1898 gereed kwam. De houten toren was instabiel en werd in 1907
vervangen door een stenen toren. Het enige overblijfsel van de oude kerk was een
wapensteen en deze werd in 1982 terug voor de kerk geplaatst. Het kerkje te Sas van
Gent is gekocht door reclamebureau “Recht door Zee” dat het heeft omgebouwd tot
bedrijfsruimte en woonhuis, maar met behoud van de kenmerkende eigenschappen van
het gebouw. De eerste straat links is de Veerweg, ook wel genoemd “het Doktersstraatje”
In dit straatje, recht vindt u het Kattengat. Hier woonde Pierre Helskens, in Sas
bekend als Pier den Duvel de kattenmepper. Wij lopen terug de Oostkade op verder
richting het zuiden. Het best bewaarde 17de-eeuwse huis is Oostkade 22-23, een diep
huis met trapgevel uit circa 1650. Ervoor staat een Schellinger stoeppaal. Opvallend
is het dwarse, onderkelderde en drielaagse. Aan het einde van de Oostkade hoek Prinsenkade
staat het huis de Hertog Marlborough, (1645) Hertog van Marlborough, een verre voorvader
van Winston Churchill. Wij slaan hier links af en komen bij de oude sluis en rechts
ligt de nostalgische haven. Vervolg het pad over de (hang)brug en slaan links af
langs het kanaal. Voor u ligt de draaibrug van Sas van Gent. Deze is gebouwd tussen
1965 en 1969 en vormt de 320 meter lange oeververbinding tussen de westelijke en
de oostelijke kanaaloever.De draaibrug bestaat uit een stalen vakwerkconstructie
met een lengte van 155 meter. Het aantal passages (heen en weer) van binnenvaart
en zeeschepen komt in totaal op ongeveer 55.000 per jaar. De draaibrug gaat gemiddeld
21 maal per dag open voor het scheepvaartverkeer wat neerkomt op 4 à 5 uur per dag.
Eenmaal onder de brug door verlaten wij het kanaal en slaan links af de Pottenbakkerstraat
in en zien rechts een gedeelte van de jachthaven. Wij vervolgen ons weg richting
het westen, voor de rotonde, rechts ziet u een anker liggen, deze zou afkomstig zijn
van het schip waar Keizer Karel V met zijn pensioen naar Spanje vertrok. Nu steken
we de weg bij de rotonde over en slaan gelijk links af zodat we op de Westkade (voorheen
Rabobank) uitkomen. Dit is de oudste, langste en belangrijkste straat van Sas. Wij
passeren het café Schippershuis gebouwd in 1708 als herberg. Het Witte Paard aan
de Westkade 105 is van voor 1675, ook hier was een herberg gevestigd onder de naam
van De Drie Moriaenen. Een dubbele woonhuis Westkade 103-104, waarvan het rechterdeel
in 1671 en het linkerdeel in 1703 gereed kwam. In 1794 raakte het geheel in het bezit
van Johannes Huijsmans. De huidige sober neoclassicistische voorgevel dateert uit
kort na 1830, toen burgemeester J.B. de Meijer hier woonde. Na zijn dood was het
van 1865 tot 1897 in gebruik als klooster. Westkade 89 vindt u het voormalige stadhuis
van Sas van Gent, een tweelaags gebouw met geaccentueerde ingangspartij voorzien
van portiek en balkon, kwam in 1933 tot stand in zakelijk-expressionistische vormen
naar plannen van J. Hennink ter plaatse van een voorganger uit 1646.
Westkade 67 De Drij Brillen. Waarschijnlijk gebouwd rond 1702. Het pand stond naast
de Gentse Poort en was aanvankelijk een brouwerij. Later is het door wijnkooplieden
bewoond geweest. Nu slaan we rechts af de Gentsestraat in, een straat waar de tijd
stil is blijven staan. Op nummer 1 vinden we De Dry Gecroonde Wittebrooden. Dit pand
stond achter De "Drij Brillen" en was als bakkerij in gebruik. Gebouwd rond 1710
en op nummer 6 De Gouden Poort gebouwd door Marten de Koster (Timmerman) rond 1712.
Wij slaan linksaf de Schoolstraat in en lopen langs het voormalige pand van de firma
Torbijn. Zij waren de leveranciers van bloemen aan het Vaticaan. Recht voor ons zien
wij het voormalige postkantoor van Sas van Gent, ontworpen door Rijksbouwmeester
D.E.C.Knuttel in 1898, tot 2000 woonde hier de postmeester op de 1e etage met zijn
gezin. Thans een dependance van Hotel Royal. Wij steken over en gaan rechts de Stationsstraat
in. Deze straat dateert van 1883. In deze straat vinden wij diverse middenstandswoningen
zoals op nummer 20 (1930) met paraboolvormige daken als expressionistisch element.
Nu slaan we de eerste straat rechts in, dit is de Rozenstraat en gelijk weer rechtsaf
de Walstraat in. Een voorbeeld van zakelijk-expressionisme is het woonhuis Walstraat
1 (circa 1935). We komen uit in de Wilhelminalaan en we steken over en gaan linksaf.
Het gebouw waar we tegen aan lopen is het voormalige klooster dat vroeger door de
zusters Franciscanessen werd gebruikt en heeft dienst gedaan als school en nu in
gebruik is als opvang tehuis. Hier gaan we rechtsaf en komen op de Markt. U bevindt
zich nu op het centrale pleintje van Sas van Gent. Het pleintje met als middelpunt
de waterpomp heeft voor vele Sassenaren een speciale plek in hun hart. Het vormt
namelijk het afsluiten van het jaarlijkse carnaval. Op dinsdag middernacht eindigt
het Sasse carnaval traditioneel met het gezamenlijk zingen rond de pomp. Met weemoed
(en hoofdpijn) blikt men dan terug op de afgelopen 4 dagen en verheugt iedereen zich
alweer op het volgend jaar. De kerk aan de linkerkant is de 'Maria Hemelvaartskerk
(of Cuyperskerk) is een neogotische kerk die in 1892 in gebruik werd genomen en ontworpen
is door Joseph Cuypers. Het is de eerste kerk in Nederland waarbij een gewelf van
"cement-ijzer", ofwel gewapend beton, werd toegepast en is een kruisbasiliek met
toren en vieringtorentje. Dit leidde uiteraard tot minachtende kritiek als "nep"
en "kitsch", doch tegenwoordig kan de kerk als een belangrijk industrieel erfgoed
worden opgevat en is geklasseerd als Rijksmonument. De eerste straat links, de Noordstraat
gaan wij in en aan het einde rechts en dan linksaf, de Brandspuitstraat in, bij de
kruising rechts af dan staat aan de overkant, rechts de resten van de Getijdenwatermolen
van de in 1696 tussen de bastions Hollandia en Zeelandia gebouwde getijdenwatermolen
(Kloosterlaan 71), die echter voor de aandrijving meer gebruik maakte van overtollig
polderwater dan van het verschil tussen eb en vloed. Deze molen was tot 1800 in gebruik.
In 1951 heeft men het molenwater gedempt. Het molenrestant is in 1988 geconserveerd.
We lopen terug in zuidelijke richting en nemen de 2e straat rechts de Paul Krugerdreef
in waar we gelijk de eerste links nemen. Wij komen aan in de Vredestraat. (1920)
Ook wel genoemd de straat van 6 miljoen euro. Dit geld was nodig om deze straat te
renoveren. De Vredestraat is een symbool van de eerste woningwetwoningen. Opgericht
door toentertijd twee woningbouwverenigingen. De huizen waren simpel van vormgeving.
Op de begane grond een smalle en korte gang met de trap naar boven, twee kleine kamers,
een uitgebouwde keuken, een toilet in een open portaal. Op de bovenverdieping, drie
kleine slaapkamers. Zeker 40 jaar later begon men stelselmatig met het verbeteren
van het wooncomfort. kolen- en huisbrandoliekachels werden vervangen door gaskachels.
De straat dankt deze naam overigens aan de bom die er in de Eerste Wereldoorlog als
enige op Nederlandse bodem viel. Aan het einde van deze straat linksaf de Kerkhoflaan
in en steken over richting de Molenberg. De Molenberg is een kleine heuvel in het
centrum, met daarop nog een oude molenromp (1830). Het is een restant van het voormalige
bolwerk Generaliteit. Onder het bolwerk bevinden zich nog enkele gemetselde gangen
die voor opslag en aanvoer van munitie werden gebruikt. Ook heeft dit gangenstelsel
dienst gedaan als schuilkelder in de 2e wereldoorlog. Wij gaan terug naar de Kerkhoflaan
en lopen richting het westen. Aan de linkerkant vind u het voormalig badhuis van
Sas van Gent op huisnummer 3 en even verderop de brandweerkazerne. Industrieel Museum
deze is gevestigd aan de Westkade 114 in het voormalige suikerfabriek. Wij gaan rechtsaf
de Callandstraat in en linksaf de Paul Krugerdreef op en voorbij garage Bode links
af naar de oude begraafplaats. Gesticht rond 1900, bevat naast een later wit geschilderd
baarhuisje uit die tijd nog enkele interessante graftekens, waaronder die met een
kruis op een zuil voor wethouder J. Stevens († 1899). We verlaten de begraafplaats
en lopen richting het westen de Cannadalaan op waar we linksaf slaan. Na een paar
honderd meter komen wij bij het tramstation van Sas van Gent. De aanbesteding van
dit stationsgebouw vond plaats op 11 juni 1914 in hotel "Pays-Bas" te Terneuzen.
De tramlijn IJzendijke-Drieschouwen van de Zeeuwsch-Vlaamsche Tramweg Maatschappij
NV (ZVTM) liep via Philippine, Sas van Gent, Westdorpe naar Drieschouwen bij Axel.
De lijn IJzendijke-Sas van Gent werd geopend in 1914 en in 1915 het deel naar Drieschouwen.
In augustus 1948 werd het reizigersvervoer gestaakt. Als we ons omdraaien zien we
“De Statie”, het multi functioneel centrum. Een nieuw type dorpshuis waarin de bibliotheek,
sport-accommodaties, basisschool, kinderdagverblijf, peuterspeelzaal, GGD-post en
23 seniorenappartementen zijn onder gebracht. Kortom een nieuw hart.
En hier houd onze (korte) rondleiding op.
Geniet van uw verblijf in Sas van Gent en wij zien u graag terug.
Misschien wel volgend jaar met de 12e Garage Sale Sas van Gent.
